Anak ng Birhen by Jesus S. Esguerra

ANAK NG BIRHEN

Jesus S. Esguerra

KUNG HINDI PA nagkasakit nanag malubha si Luis Ver. Llama, kilalang isportsman sa Maynila at litaw na bohemyo sa larangan ng lipunan, at isang malikot na paruparo, ay hindi pa sana naalaala ang asawa at naisipang umuwi sa kanilang nayon ng Masantol.

                Tatlong buwan ding naratay si Luis Ver. Llama at tatlong buwang inalagaan ni Dr. Felix Ma. Durbin. Isang sakit na maselan and dumapo kay Luis, kaya lumala, at ipinanganib ng mangagamot na mawalan ng liwanag ang mga mata at tuluyan nang maging lumpo.

                Ibig nang humina ang loob ni Luis. Ibig na ring mawalan ng pag-asa ang malikot na paruparong sumawi at nagpaluha sa maraming bulaklak na sinuyo, minahal upang dayain lamang pagkatapos na pagsawaan at pagsamantalahan.

                Ngunit kung may mabisa mang gamut na nagbibigay nga kaunti pang lakas at pag-asa sa pagkatao ng kilalang bohemyo ay walang iba, kundi ang matamis na pag-alo ng mabait na si Lita Santos ni Llama.

                Si Lita, buhat nang magkasakit si Luis, ay hindi na humihiwalay sa piling ng asawa. Sa kabila ng mahabang pananhong pagpapabayang ginawa sa kaniya ni Luis, sa likod ng maraming hirap na tiniis at katakot-takot na luhang nilagok dahil sa pagtataksil ng lalaki ay hindi niya natutuhang gumanti ng pait sa asawang tila unti-unti nang nadidilat ang mga mata sa mapapait na katotohanan.

                Iilang lingo lamang nagsasama si Lita at si Luis ay nagsimula nang lumagok ng mapapait na luha ang babae. Malimit na di umuwi ng bahay si Luis, at kung umuwi man ng tahanan ay hatinggabi na, at lasing na lasing pa.

                “Pabayaan mo nga ako sa ginagawa ko!” ang madalas na sabihin ni Luis kay Lita, kung nababati ito ng asawa. “Nalalaman ko ang aking ginagawa!”

                Kaya nang hindi na makatiis si Lita ay naisipan nitong umuwi na sa kanilang nayon ng Masantol, at ipinaubaya na lamang ang kaniyang sarili sa anumang kapalarang darating sa kanyang buhay! Ngunit nang mabalitaang nagkasakit si Luis at nang malamang ipinasok sa pagamutan ang asawa, hindi rin nakatiis si Lita; lumuwas ng Maynila upang alagaan ang minamahal niya sa buhay.

                At nang galling na sa sakit ni Luis, isinumpa na kay Lita, na siya ay magpapakabait na at magbabagong buhay na rin.

                “Oo, handa na akong bumalik sa ating nayon,” ang sabi ni Luis, minsang siya ay amukiin ni Lita na umuwi na sa kanila. “At isinusumpa kong ako ay magbabagong-landas na.”

                At isang araw nga, nang malakas-lakas na at makalakad-lakad na si Luis, inilabas na siya ng pagamutan ng kaniyang asawa at nagbalik na sila sa nayon ng Masantol.

                Iisang taon lamang ang nakakaraan ay lalong lumago ang kabuhayan ng mag-asawa at nag-ibayo ang kaligayahan ng kanilang buhay. Ngunit kung mayroon pang ikinababalisa ang mag-asawa ay walang iba, kundi ang hindi pagbubunga ng kanilang pag-iibigan.

                “Kung sa bagay,” sabi ni Lita, “mabuti nang huwag tayong magkaanak, sapagkat kung ang magiging anak natin ay babae, baka siya pang magbayad ng mga utang mo.”

                Napatawa lamang si Luis. Pinisil ang baba ng asawa at saka nilagdaan ng halik sa pingi.

                “Ano bang utang ang sinasabi mo?” ang tanong na sagot ni Luis sa asawa. “Wala naman akong utang na dapat bayaran!”

                “Suss! Tumigil ka na nga!”

                “Limutin na natin ang lahat!” ang sabi ni Luis. “Huwag nating sariwain pa ang mga nakalipas.”

                At buhat na nga noon, ganap na nilang pinag-aralang limutin ang malulungkot na kahapon ng kanilang nagdaan.

                Anim na buwan pa ang maligayang nagpaalam sa buhay nina Lita at Luis.

                Hindi pa rin nagsusupling ang halaman ng kanilang pag-iibigan, kaya ganon na lamang ang pagkainggit nila sa unang bunga ng pagmamahalan ng kanilang mga pinsang sina Berta at Damaso. Si Berta ay pinsang-makalawa ni Lita at si Damaso ay isa naming kanayon nila sa Masantol. Si Berta ay lubos ng ulila sa mga magulang.

                “Tingnan mo nga sina Berta at Damaso,” and pakli ni Lita, isang tanghali na sila ni Luis ay nagpahinga sa pugad ng kanilang pag-ibig sa kanilang nayon. “Iisang taon lamang ang pagsasama ay nagsupling na agad ang kanilang pag-iibigan.”

                “Nakakainggit nga!” ang sagot naman ni Luis. “Oo, nakakainggit nga!”

                Isang gabi, matutulog na lamang ang mag-asawa nang gelatin sila ng sunod-sunod na tawag.

                “Lita! Lita!”

                Dinungaw ni Lita ang tumawag.

                “Aba, Aling Husta,” ang patakang sagot ni Lita, “ano po ang ibig ninyo?”

                “Madali ka! Si Berta ay…”

                “Napapano si Berta?” ang katlo ni Luis.

                Ngunit hindi na narugtungan pa ang gayong tanungan, at ang mag-asawa ay medaling lumipat sa tanahan nina Berta at Damaso na malapit lamang sa kanila.

                Hindi na makausap si Berta. Pinapawisan ng malamig at hindi na halos makakilala.            

                “Dumaing lamang ng sakit ng tiyan,” ang sabi ni Damaso, “kaya ang ginawa ko ay nag-init ako ng tubig, ngunit nang pumasok ako ay masama na ang kanyang lagay.”

                “Ano ba ang kaniyang ginawa?” ang usisa ni Lita.

                “Naglaba kaninang umaga at pagkatapos ay kinuha ang nilabhan, at kaninang hapon ay dinilig pa ang mga damit,” ang marahang paliwanag ni Damaso.

                “Marahil ay naalimuuman,” ang agaw naman ni Luis.

                Nang dumating ang manggagamot na ipinatawag pa sa nayon ng kamatsili, na kanugnog lamang ng Masantol, si Berta ay nag-aagaw buhay na.

                Ang manggagamot, pagkatapos mapulsuhan ang babae, ay tumindig sa pagkakaaupo at saka malungkot na napailing.

                “Patay na po! Huli na tayo!” ang malungkot na sabi ng manggagamot.

                Napaiyak si Damaso!

                Humagulgol naman si Lita!

                Nalungkot si Luis.

                Parang walang anumang nakaraan ang dalawang lingo buhat nang maihatid sa libingan ang bangkay ni Berta.

                Isang umaga, nagsadya si Damaso kina Lita at Luis na dala ang anak.

                “Mangingibang bayan ako,” ang simula ni Damaso. “Kaipala ay sa malayong lupain ako tutungo. Aywan ko kung saan, at natitiyak kong hindi na marahil ako makababalik. Kaya, ipinagkakaloob ko na sa inyo ang anak ko at ariin na ninyong tunay na anak iyan, at kayo na rin ang magpabinyag!”

                Tinitigan ng mag-asawa ang sanggol na dala ni Damaso. Tila isang anghel na nakangiti sa kanilang hulog ng langit ang nasa harap nila. Ang mag-asawa ay nagtinginan na lamang, ngunit maya-maya ay nagsalita si Luis.

                “Bakit ka nakakaisip ng ganyan?”

                “Ngayong wala na si Berta,” ang sabi ni Damaso, “ay wala na ring halaga sa akin ang buhay!”

                Nang makaalis si Damaso, pinabinyagan agad ng mag-asawa ang kanilang pamangkin,

                ANGELICO VER. LLAMA! Iyan ang iningalan sa bata!

                Sunod sa apelyido ni Luis ang bininyagan!

                At buhat na nga noon, inari nang tunay nilang anak si Angelico.

                Nagdaan pa ang maraming taon.

                Si Angelico ay tumutuntong na noon na sa kaniyang ikalabing siyam na taon.

                Magandang lalaki! Makisig pa!

                Si Angelico ay tapos na sa hay-iskul. Papasok na siya sa U.P. upang mag-aral ng panggagamot.

                Nang ipagpista ang mahal na patron ng Masantol, si Angelico ay sinundo ni Luis. Isang malaking pagdiriwang ang idaraos at isasagawa sa kanilang tahanan.

                “Halika, anak ko,” wika ni Luis kay Angelico, “marami akong panauhin ngayong araw na ito na dadalo rito sa atin. Isa sa kanila ay ang dalagang napipisil ko upang maging kabiyak ng iyong dibdib, pagkatapos ng iyong pag-aaral.”

                Hindi nakaimik ang binata.

                Nalalaman ni Angelico ang ugali ng kaniyang ama. Hindi mabali ang sabihin at maibigan. Buhat ng tumanda si Luis ay nabago na ang ugali. Nagging bugnot at magagalitin. Ayaw niyang makakasama sa lakaran ni Angelico ang mga binatang malilikot at masasama. Ibig niyang huwag maakay sa liko-likong landas ang kaniyang anak.           

                “Si Myrna, ang kaisa-isang anak ni Don Mamerto ALtamar,” ang sabi ni Luis, “ang napili naming ng iyong ina upang maging asawa mo.”

                “Ngunit ako po ay may katipan na,” ang mahinahon at magalang na sagot ng binata.

                “Ha! May katipan ka na?” ang mabalasik na tanong ni Luis. “Nalalaman mo ba ang isinagot mo?”

                “Opo, may katipan na ako.”

                Halos manlaki ang mga mata ni Luis sa matinding galit sa anak. Kung hindi niya mapipilit na pakasal si Angelico kay Mryna, mapapasubo siya sa malaking kahihiyan kay Don Mamerto Altamar, na isa niyang matalik na kaibigan.

                “Bibigyan kita ng ilan pang panahon upang isipin mo ang bagay na ito,” ang marahas na patapos ng matanda kay Angelico. “Ngunit dapat mong malaman, na, mamumulubi kang lubos at hindi ka makakatapos ng iyong pag-aaral kung sasalungatin mo ang gusto ko!”

                Kilala ni Angelico si Myrna. Maganda nga si Myrna, ngunit ang makabago niyang kilos at ang pikitmatang pagsunod sa singaw nga bagong panahon ang nagiging dahilan kung bakit mailap sa kanya ang puso ng binata. Si Myrna ang nag-aaral din sa Maynila. Palibhasa’y anak-mayaman, kaya nasusunod ang lahat ng layaw sa buhay. Malimit siyang Makita ni Angelico na nag-iisang naglalakad na kasama ng iba’t-ibang binata. Pumapasok na nag-iisa sa mga sine at dumadalo sa mga sayawan na nag-iisa rin.

                Kinabukasan, si Angelico ay nagbalik na sa Maynila upang ipagpatuloy ang pag-aaral. Pagdating sa Maynila, nagtuloy agad siya sa tahanan ng kaniyang irog.

                “Kumusta ang pista sa inyong nayon?” ang tanong at pakibalita ni Corazon.

                Hindi agad nakasagot si Angelico.

                “Bakit?” ang tanong na muli ng dalaga.

                “Corazon!” ang malungkot na wika ng binata, “nakatatanaw ako ng ulap na ibig magpadilim sa ating langit!”

                “Alam ko nay an,” ang maagap na agaw ng dalaga. “Sa simula pa, nababatid ko nang magiging salungat ang tatay mo na makipag-ibigan ka sa isang babaeng mahirap na tulad ko.”

                Si Corazon ay napaiyak, kaya nilapitan siya ng binata upang aliwin.

                “Hindi Corazon! Kung ayaw man sila sa iyo, ang puso ko ay hindi nila maaring masaklawan, sapagkat ako ang makapangyarihan sa pusong ito. Iibigan kita na gaya rin nang dati at magiging ibayo pa marahil, sapagkat sa ganyan lamang maaring ipakilala ko sa iyo ang kadakilaan ng aking pag-ibig. Walang kailangang ako ay mahinto sa pag-aaral at magdildil ng kanin at asin, kung sa piling mo ay mananatiling maliwanang ang langit ng aking buhay!”

                “Angelico!” ang agaw ng lumuluhang dalaga. “Mahal kita, ngunit hindi ko yata maatim na maghirap ka nang dahil lamang sa akin. Sundin mo ang kanilang ibig. Bayaan mo na ako. Babalik na ako sa aming bayan upang pumiling sa aking irog na ina. Kung sa bagay nalalaman mo ang dahilan ng paghahanapbuhay ko rito sa Maynila. Nais kong makatipon ng maraming salapi upang may maipagamot sa mga mata ng ina kong nawalan na ng liwanag. Ngunit kung ako lamang ang magiging sagabal sa iyong landas, pag-aaralan kong lumayo, maging dahilan man iyan ng aking kamatayan.”

                “Corazon! Hindi maari iyan. Sisikapin kong maiakyat ang lupa sa langit upang ipakilala ko lamang ang kadalisayan ng pagmamahal ko sa iyo.”

                At tumupad sa sinabi si Corazon. Nabalitaan na lamang ng binata na ang kaniyang minamahal ay umuwi sa kanilang bayan.

                Si Angelico naman ay walang ginawa kundi ang magsikap upang makatapos agad ng kaniyang pag-aaral.

                Akala ni Luis ay limot na limot na ng kaniyang anak ang dalagang nagiging dahilan ng pagtatangi ng binata upang makipag-isang dibdib kay Myrna, kaya lihim na inihanda ang araw ng pag-iisang dibdib ng mga batang ipinakipagtipanan.

***

                Limang taon ang nakaraan.

                Si Angelico ay maluwalhati ring nakatapos sa kaniyang pag-aaral, at ngayo’y isa na siyang manggagamot.

                Isang sayawan ang isinagawa sa tahanan ng mga Llama sa Masantol, bilang parangal sa patatapos sa pagkamanggagamot ni Angelico. At nang gabing yaon, ipinahayag ni Luis ang pakikipag-isang dibdib ng kaniyang anak kay Myrna, na anak naman ni Don Mamerto Altamar. Gayon na lamang ang galak ng lahat, ngunit si Angelico ay nananatiling walang kibo.

                Nang matapos ang sayawan, si Angelico ay tinawag ni Luis.

                “Ang kasal niyo ni Myrna ay nakahanda na upang isagawa sa isang lingo,” isang araw ay nasabi ni Luis.

                “Tatay,” ang hadlang ng binata, “ayaw ko kayong sinsayin sa inyong pithaya, ngunit kung hinahangad ninyo ang aking kaligayahan, hindi ninyo pipilitin akong mapakasal sa isang babaeng nagging manika nang basahan sa kamay ng maraming lalaki. Lingid sa kaalaman ninyo ni Don Mamerto, si Myrna ay nagkaroon ng maitim na kabuhayan sa Maynila. Kung sino-sino ang nagmahal sa kaniya at nagmay-ari ng kaniyang pag-ibig.”

                “Sinungaling!” ang agaw ng matandang ama. “Hindi totoo ang sinasabi mo, sapagkat hanggang ngayon ay mahal mo pa ang babaeng iyong katipan na ayon sa pagkakatalos ay PUTOK SA BUHO. Alam ko ang buong kabuhayan ni Corazon. Marami ang nagsabi sa akin, na ang dalagang iyan ay anak sa ligaw, na hanggang ngayon ay hindi makilala kung sino ang kaniyang ama.”

                “Ngunit siya ay mabait po,” ang agaw ng anak.

                At kasabay ng gayong matigas na pangungusap ay isang malakas na tampal ang dumapo sa mukha ng binata.

                “Sumulong ka! Lumayas ka! Walang turing!”

                Kung hindi naagaw ni Lita ang rebolber sa kamay ng kaniyang asawa, marahil ay napatay si Angelico.

                Noon di’y umalis si Angelico. Sinagasa niya ang kadiliman ng gabi. Naghintay siya ng masasakyan upang magbalik sa Maynila. Sa kabutihang palad, isang trak ng mga maggugulay ang nagdaan at siya ay nakisakay.

                Pagdating sa Maynila, si Angelico ay sumulat.

                Ganito ang kaniyang kalatas:

Mahal Kong Ama,

                Pagkatanggap ninyo ng sulat na ito ay maari na ninyong ibalita kay Don Mamerto na hindi matutuloy ang kasal naming ni Myrna. Tutungo ako sa bayan ni Corazon upang tumupad sa pangakong siya ay ihaharap ko sa dambana. Kung PUTOK man sa BUHO ang babaeng yaon ay hindi niya kasalanan, sapagkat nagkaroon siya ng isang amang walang puso. Patawarin ninyo ako sa aking gagawin!                  

                                                                                                                                                                                Angelico

                Pagkatanggap ni Luis ng sulat ng binata, ay nagbihis agad upang sundan si Angelico at pigilin sa anumang paraan ang pakikipag-isang dibdib niya kay Corazon.

                Parang limbas na nilipad ni Luis ang Maynila at sa kaniyang ginawang pagtatanong ay nalaman niya kung saang bayan hahanapin si Corazon.

                Nag-aapoy na mabuti and dibdib ni Luis. Galit nag alit siya.

                Nang dumating si Luis sa bayan ng Malibay ay ipinagtanong niya ang bahay ni Corazon, at may nakapaghimatong naman.

                Ilang hakbang lamang ang nagagawa niya ay natanaw na niya agad ang dampang sinasabi ng napagtanungan sa may labasan. Tiniyak niya sa kaniyang sarili na pagkakita kay Angelico ay babarilin ito agad.

                Ngunit nang siya ay malapit na sa hagdanan ng maliit na dampang yaon, isang dalaga ang nakita niya sa may pinto na tila siya ang sinasalubong.

                Biglang nagbago ang kulay ng mukha ng matandang Luis, nang Makita ang kariktang yaon. Sandal niyang nalimot ang kaniyang galit.

                “Dito po ba nakatira si Aling Corazon?” ang tanong ng bagong dating.

                “Ako po ang hinahanap ninyo!” ang sagot ng dalaga.

                Lalong naibsan ng poot ang puso ng umuusig na matanda, nang marinig niya ang tamis na tinig ng dalaga. Kay-lamig ng tinig na yaong tila himalang pumatay sa ningas ng apoy na naglalagablab sa kaniyang dibdib.

                “Tumuloy kayo sa maliit naming dampa!” ang matamis na anyaya ng dalaga.

                Si Luis ay tila nagayumang naanhik sa tahanan.

                “Tatay!” ang sabi ni Angelico pagkakita sa ama.

                “Sino ang tao?” ang tanong ng ina ni Corazon na noon ay nakahiga sa papag at ginagamot ni Angelico.

                “Sila po ang ama ko!” ang sagot ng binata.

                “Mameng!”

                Ang tinig na yaon ay dati nang kilala ni Aling Mameng. Nang marinig niya ang tinig na yaon ay nanumbalik sa kaniyang gunita ang mga araw ng kaniyang kabataan. O, kay-tamis ng pangitain!

                “Mameng!” ang muling sabi ni Luis.

                “Luis! Luis!” ang lumuluhang sagot ng babae na nagbabatis na ang mga mata sa masaganang luha.

                At sina Corazon at Angelico ay tila natubigan sa tagpong yaon ng dalawang puso. Tila sila namalikmata sa kanilang mga nasaksihan.

                At malungkot na ipinagtapat ni Aling Mameng ang lahat.

                “Tinangka ko sanang dalawin ka sa pagamutan noong ikaw ay magkasakit,” ang simula ni Aling Mameng. “Ngunit hindi ko nagawa sapagkat ako ay bigla ring nagkasakit. Kinabukasan ay bigla na ring nawalan ng liwananag ang aking mga mata, kaya ipinakiusap ko sa aking ina na ako ay iuwi na sa aming bayan. Nagintay ako sa pagdating mo, ngunit ako ay nabigo… Oo, nabigo lamang ako!”

                “At si Corazon!” ang tanong ni Luis.

                “Iyan ang kaisa-isang bunga n gating pag-ibig. Siya ang laman ng aking tiyan nung ako’y magkasakit.”

                “Tatay!” ang agaw ni Angelico, “diyata’t kapatid ko si Corazon?”

                “Hindi! Hindi, Angelico!” ang malungkot na sagot ng matanda. “Halika at isasalaysay ko sa iyo ang isang lihim na hindi mo pa nalalaman.”

                “… at, nang umalis ang iyong ama,” ang patuloy pa ni Luis kay Angelico, “ay ipinagkaloob ka sa amin at sinabing mahalin ka naming parang tunay na anak!”

                Saka lamang nakahinga nang maluwag si Angelico. Akala niya, ang babaeng kaniyang kasintahan ay tunay niyang kapatid.

                “Samakatwid,” ang patuloy pa ni Angelico, “si Corazon ay tunay na ANAK NG ISANG BIRHEN!”

                Matapos na iluwas sa Maynila si Aling Mameng at maipasok sa pagamutan upang gamutin ang mga mata, maligaya naming idinaos ang pag-iisang puso nina Corazon at Angelico sa nayon ng Masantol.

Originally published in the book 50 Kuwentong Ginto ng 50 Batikang Kuwentista Aklat II